انواع فرش از نظر جنس و سبک
انواع فرش ایرانی، از گذشته تا به امروز طرفداران و علاقمندان بسیاری را جذب کرده است. در حقیقت کلمه فرش در ذهن هر کسی، یاد فرش ایرانی را زنده خواهد کرد. اگر تاریخچه انواع فرش را در هر جای جهان بررسی کنید، قطعا ردپایی از ایران را در آن خواهید دید. از این رو می توان با صراحت اعلام کرد که فرش و انواع آن، بخشی از فرهنگ و اصالت کشور ماست.
همین موضوع ثابت می کند که ایرانیان از گشته به دکوراسیون و استفاده از فرش و زیر انداز توجه ویژه ای داشته اند.
فرش چیست؟
کلمه فرش ریشه عربی دارد و به عنوان زیر انداز یا کف پوش معنی می شود. هرچند بسیاری از افراد در جامعه بین الملل هر نوع زیر انداز پرزداری را فرش تجسم می کنند. اما در حقیقت هیچ کس به اندازه ما ایرانیان، فرش و انواع فرش را نمیشناسد. در گذشته تمامی انواع فرش به دست هنرمندان ایرن زمین بافته میشد. اما امروزه با دخالت ماشین، بافت انواع فرش و زیر اندازه چهره صنعتی و مدرن تری گرفته است. فرش ها بر اساس عوامل متعددی مثل: نوع بافت، جنس، سبک بافت، طرح و …. به انواع مختلف تقسیم بندی می شوند.
انواع فرش بر اساس روش بافت به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- فرش دستبافت
- فرش ماشینی
فرش دستباف
فرش دستباف یکی از انواع فرش است که توسط دست و بدون استفاده از هرگونه ابزارآلات و ماشین آلات صنعتی بافته می‌شود. افراد هنرمند و توانمند پشت دار قالی مینشینند و گره به گره را با دست به تار و پود فرش میبافند.
فرش ماشینی
فرش ماشینی نیز جزو انواع فرش است که به واسطه ماشین آلات و به صورت صنعتی بافته می شود.
ساده کارپت، تصمیم دارد به ارزش انواع فرش های دستبافت و زیر مجموعه های آن بپردازد.
مزایای استفاده از انواع فرش دستباف
- برای بافت فرش های دستباف از مواد و الیاف مصنوعی استفاده نمی شود. عموما نخ ها و الیاف طبیعی هستند. در نتیجه احتمال ایجاد حساسیت در افراد کمتر است.
- ارزش مادی فرش دستباف به علت هنر دست و استفاده از الیاف طبیعی بیشتر است. هر چه عمر فرش بیشتر باشد، قیمت آن افزایش میابد.
- از آنجا که مواد مصنوعی و الیاف غیر طبیعی در بافت فرش وجود ندارد، نرم تر از نوع ماشینی است.
- ضخامت فرش های دستی معمولا بیشتر است. در نتیجه کیفیت و مقاومت فرش بیشتر است.
- ارزش و زیبایی فرشهای دستباف به مرور زمان و بر اثر استفاده مداوم ( اصطلاحا پاخور بیشتر) بیشتر می شود.
- فرش های دستباف، قابل ترمیم هستند و در صورتی که تحت یکی از عوامل پارگی، پوسیدگی، بید خوردگی و ساییدگی قرار بگیرد، به راحتی رفو می شوند.
معایب استفاده از انواع فرش دستبافت
- فرش های دستباف از آنجا که با دست بافته می شوند، نسبت به فرشهای ماشینی دیرتر آماده می گردند.
- قیمت انواع فرش دستباف نسبت به نوع ماشینی آن گرانتر است.
- ممکن است تحت خطای انسانی ایراداتی در بافت و طرح وجود داشته باشد.
انواع فرش بر اساس طرح و نوع بافت
- فرش دستباف
فرش دستباف با توجه به شناختی که ما ایرانی ها از کلمه فرش داریم، به انواع مختلفی تبدیل می شود. جنس نخ، نوع بافت، منطقه بافت و … عواملی است که مجموعه ای از انواع فرش دست بافت را به جامعه معرفی می کند.
- وینتیج
فرش وینتیج به فرش هایی گفته می شوند که جدید بافته شده اند اما طرح فرش های پاخورده قدیمی دارند. عمر طولانی و جذابیت زیادی دارند. در گذشته به فرشهای دستباف کهنه گفته می شود. اما امروزه وینتیج یک نوع سبک فرش بافی است.
- گبه
گبه نوعی فرش از خانواده قالی است که نخ خاب (پرزهای) بلندتری دارد. طرح آن معمولا ساخته ذهن بافنده است. تعداد پودهای گبه نسبت به فرش بیشتر است.
- قالی و قالیچه
قالی، نوعی فرش است که غالبا ارتفاع نخ خاب یا پرز آن از فرش ماشینی کوتاه تر است. ابعاد قالی میتواند با فرش یکسان یا متفاوت باشد. به قالی با اندازه کوچکتر از فرش قالیچه می گویند.
- فرش چهل تکه
فرش چهل تکه نوعی فرش ترکیبی است که از برش های انواع فرش، گلیم، گبه و ….. به یکدیگر ایجاد می شود. سبک فرش های چهل تکه، تلفیقی از هنر چهل تکه دوزی است که امروزه طرفداران بسیاری دارد.
- گلیم
گلیم نوعی زیر انداز است که نخ خاب آن بسیار کوتاه است و می توان گفت هیچ پرزی ندارد. معمولا جنس نخ آن کرک و پشم در هم تنیده است. با توجه به اینکه گلیم در کدام منطقه و فرهنگ بافته شده، به انواع مختلف تقسیم بندی می شود.
انواع فرش بر اساس موقعیت جغرافیایی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید، بافت فرشها بر اساس موقعیت محلی می توانند متفاوت باشند. هر کدام از انواع فرش که در مناطق مختلف بافته شده باشد، ویژگی ها و مشخصات مخصوص به خود را دارد.
فرش شهری:
فرش شهری، فرشی است که در داخل شهرها و به دست هنرمندانی که ساکن شهر هستند بافته شده است. عموما حساسیت بافت و ظرافت این نوع فرشها بیشتر است. معمولا از رج های بیشتری تشکیل می شوند. بافت این نوع فرشها در زمان صفویه افزایش یافت. شهرهایی مثل تبریز، سمبل بافت فرش دستباف شهری هستند.
فرش روستایی:
فرش های روستای نسبت به نوع شهری، طرح و بافت ساده تری دارند. ضخامت آنها بیشتر است. عموما نقشه بافت پیچیده ای ندارند. معمولا ابعاد آنها خیلی بزرگ نیست. از آنها برای تولید پشتی، کناره، قالیچه و خرک نیز استفاده می شود.
فرش عشایری:
فرش های عشایری به دست زنان و مردان ایل بافته می شود و جزو قدیمی ترین تاریخچه های فرش بافی ایران است. این نوع فرشها نیز همانند انواع فرش روستایی، بافت و طرح ساده ای دارند. این طرح ها معمولا بر گرفته از محیط زندگی ایلی است. بافت حاشیه و کناره فرش عشایری، کمی متفاوت و پیچیده تر از مدلهای قبلی است و معمولا در کنار ریشه فرش، منگوله دارند. جنس این فرشها غالبا پشمی است که الیاف و نخ آن نیز برکرفته از زندگی ایلی و وابسته به دام عشایری است. گبه یکی از انواع فرش عشایری است که طرفداران بسیاری نیز دارد.
انواع فرش بر اساس جنس
فرشها با الیاف مختلفی بافته می شوند. امروزه این الیاف می توانند به صورت طبیعی یا مصنوعی به دست آمده باشند. در هر صورت، جنس الیاف و به خصوص الیاف طبیعی برای انواع فرش دستبافت، متفاوت است. عوامل مختلفی مثل جنس تار، پود و خاب(نخ پرز) فرش در دسته بندی جنس فرش تاثیر دارند. فرشها بر اساس جنس به انواع زیر تقسیم می شوند:
- فرش ابریشمی دستباف
نخ خامه (پرز) این نوع فرش از جنس ابریشم است.
- فرش تمام ابریشم
کلیه نخ های تار و پود و خاب فرش های ابریشمی از جنس ابریشم است.
- فرش چله ابریشم:
در فرش چله ابریشم، فقط جنس تار فرش (چله) از ابریشم است.
- فرش گل ابریشم
در فرش گل ابریشم، فقط بخشی از گل ها و طرح فرش از جنس ابریشم است. الباقی گره ها و خامه فرش ابریشمی نیست.
- فرش پشمی
در این نوع فرش فرشی است که پرز (خامه) آن از پشم است.
- فرش تمام پشم
همانطور که نام این فرش مشخص است کلیه نخهای بکار رفته در این فرش (پرز، تار و پود) از جنس پشم است.
- فرش چله پشم
در فرش چله پشم، همانند نوع ابریشمی، فقط نه تار (چله) از جنس نخ پشمی است.
- فرش کرکی
نخ گره و خاب فرش کرکی، از موی بز به دست می آید.
- فرش زربفت
فرش زربفت یا زربافت نوعی فرش برجسته است که جنس بخش زیرین یا اصلی آن عمدتا گلیم است. در بافت این بخش رش از نخ های سیم تاب استفاده می شود که به نخ طلا معروف است و اصطلاحا فرش طلاکوب شده یا با نخ طلا بافته شده است.
فرش سوف
تاریخچه بافت فرش سوف مربوط به شهر کاشان است. نخ خاب این فرش ها ترکیبی از نخ های سیم تاب طلایی و نقره ای و ابریشم است.
انواع فرش بر اساس شیوه بافت
همه فرشها از 3 نوع نخ تشکیل می شوند.
- نخ تار
نخ تار اسکلت فرش است به صورت عمودی بر روی دار بسته شده و گره های رنگی بر روی آن متصل می شوند.
- نخ پود
بعد از بافت هر رج از فرش، از لابلای نخ های پود میگذرد. وظیفه آن محکم کرده نخ خاب و ثابت نگه داشت آنهاست.
- نخ خاب
نخ خاب به تمام گره های رنگی که شکل و طرح اصلی فرش را نمایش می دهد، گفته می شود.
چیدمان تار و پود
طریقه قرار گیری و شکل تار پود، در انواع فرش متفاوت است. به طور کلی فرش های دستباف از نظر طرز قرار گرفتن تار و پود، به 3 گروه تقسیم می شوند:
- فرش تمام لول
در این فرش، قوس گره در پشت فرش، ۹۰ درجه است. تارها بدون فاصله کنار هم قرار میگیرند. در نتیجه بافت بسیاری محکمی دارد. شیارهای پشت فرش نیز عمیق است.
- فرش نیم لول
در این نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه است.
- فرش تخت
بافت این نوع فرش به شکل حصیر بافی است. بافت سخت و محکم ندارد. تارها با کمی فاصله نسبت به هم قرار میگیرند.
انواع فرش از نظر شکل هندسی
عموما در گذشته فرش ها به صورت مستطیل بافته می شود. اما این روزها انواع فرش را در مدل های هندسی متفاوت می بینیم. از جمله:
- مستطیل
- مربع
- دایره
- بیضی
- چند ضلعی
- کروی (حجم)
- گلابدان
انواع فرش بر اساس سایز
فرش ها در سایز های متفاوتی بافته می‌شود. در بازار فرش هر کدام از سایزهای فرش نام مشخصی دارد. در کنار سایزهایی که همه ما میشناسیم (سایز 3 متری، 4 متری، 6 متری، 9متری و 12متری) سایزهای دیگری وجود دارد که استاندارد است. اما برای همه شناخته شده نیست:
- قالی
مساحت قالی ها عموما 6 متر مربع است. اما در ابعاد متفاوت نیز بافته می شود. از جمله در ابعاد 3×2، 5/3×5/2، 4×3، 5×5/3، 6×4، 7×5، 10×6 متر و…
- قالیچه
قالیچه ها عموما از فرش کوچکترند و سایز عمومی آنها 3 متر مربع است اما ابعاد عرضی آن از 40/1 متر تا 55/1 و ابعاد طولی آن بین 20/2 متر تا 35/2 متر متغیرند.
- زرع و نیم
این فرش با ابعاد عرضی 1 الی 15/1 متر و طول 65/1 الی 50/1 بافته می شود.
- زرع و چارک
ابعاد فرش های زرع و چارک عموماً 130×80 سانتی متر است.
- دو ذرع
فرش هایی که در سایز 1.35 × 2.1 متر بافته می شود.
- پرده ای
سایز پرده ای مربوط به فرش هایی است که در اندازه معمولاً 5/2 × 5/1 متر بافته می شود.
- کلگی
این فرش ها ابعادی شبیه قالیچه های کوچک یا پادری هستند و در ابعاد 3 × 5/1، 3 × 70/1، 5/3 × 2 متر بافته می شود.
- سایزهای کوچکتر با عرض کمتر از یک متر که به شکل های مختلف در بازار دیده می شود.
- خرک
- پشتی
- انواع پادری
- زین پوش
- سجاده ای
کناره
کناره یکی از انواع فرش است که عرض کوتاه ( حداکثر یکمتر) و طول بلند ( بیشتر از 5متر) بافته می شوند. معمولا در راهرو ها و روی پله ها استفاده می شود.
انواع پادری و کاربردهای آنها و انواع پادری های وینتیج